Dit overzicht is samengesteld door Klaas J. Bekkema; bij elke vorm van publikatie, altijd de bron vermelden;
dit kan alleen als de auteur daarvoor schriftelijke toestemming heeft gegeven
en de gegevens mogen nimmer voor commerciële doeleinden worden gebruikt!
Historische kaarten van Smallingerland.
Schotanus kaart uit 1664, sommigen zeggen ook 1667.
Schotanus-Halma kaart uit 1718, grijze versie.
Smallingerland in 1925.
Alle kaarten zijn gevonden op het internet en vooral de oudere worden in diverse publikaties gebruikt, doch nimmer heb ik daar een originele bron van gevonden.
Internet sites:
https://hisgis.nl
www.historiekaart.nl
https://www.topotijdreis.nl
https://kadasterkaart.com
Tot het einde van de 18de eeuw kende Nederland (De Verenigde Nederlanden) voor elk gebied hun eigen belastingen, zoals b.v. in Fryslân de specie-, floreen-, reeël- 100ste en 1000ste penning- en stemkohieren.
Voor diverse doeleinden werden ze geheven. Dit waren veelal lokale belastingen en veel van die kohieren zijn dan ook terug te vinden in de gemeente-archieven. Ze beginnen in verschillende jaren en eindigen veelal kort voor 1800 of kort daarna.
In ieder geval komen ze sinds 1806 (Koninkrijk Holland) niet meer voor. Het zijn belangrijke bronnen voor genealogisch onderzoek. In de Bataafse Republiek werd al nagedacht om al die lokale belastingen samen te bundelen tot een landelijk belasting stelsel.
Hieruit voortgekomen is het Kadaster, dat nog steeds bestaat en alle eigenaren van grondbezit registreert. Eigenlijk is de indeling nog gestoeld op de Franse indeling van de provincies in kleinere eenheden.
Voor Smallingerland zijn er vier kadastrale gemeenten en die zijn weer onderverdeeld in secties.
Boornbergum, verdeeld in vier secties: A1 - A6, B1 - B5, C1 - C3 en D1 - D5.
Drachten, verdeeld in drie secties: A1 - A5, B1 - B8 en C1 - C6.
Oudega, verdeeld in vier secties: A1 - A4, B1 - B5, C1 - C4 en D1 - D3.
Rottevalle, verdeeld in drie secties: A1 - A3, B1 - B7 en C1 - C2.
Kadaster onderzoek is een veel
tijdrovend onderzoek en voor een beginneling nogal een moeilijke manier
van zoeken. Eerst moeten daarvoor zgn. tafels worden geraadpleegd
waaraan een adres hangt. En dan via een omweg kun je dan de
desbetreffende (sectie)kaarten raadplegen. Voor boerderijen onderzoek
in Fryslân is het van belang om het stemkohier uit omstreeks 1853 te
raadplegen. Toen werd op het stemkohier het kadasternummer vermeld.
Daarna ga je de lokatie zoeken in het kadaster.
De onderstaande kaarten dateren uit 1879 en zijn opgenomen in publikatie uit 1887. Deze kaarten bevinden zich bij Tresoar en tot dusver alleen via de leeszaal te raadplegen. Zie: (oude toegang) 38. De onderstaande kaarten zijn overgenomen uit de klapper 38.
Voor Smallingerland heb ik alleen de vier kadastrale gemeenten gekopieerd.
Boornbergum:
Boornbergum sectie C.
Boornbergum sectie D.
Drachten:
Drachten sectie C.
Oudega:
Oudega sectie A.
Oudega sectie B.
Oudega sectie C.
Oudega sectie D.
Rottevalle sectie B.
Rottevalle sectie C.
Loop der bevolking van
Smallingerland van 1714 t/m 1940.
In het gemeente
archief van Smallingerland vond ik een archiefstuk over de loop der bevolking
in de Friese gemeenten van 1714 tot 1940.
Hieruit heb ik
de gegevens van onze gemeente Smallingerland gehaald.
1714 1744 1796 1848 1881 1914 1940
2246 4313 4682 7242 9611 13349 17004
Nadat Philips
zich had gevestigd in 1950 ging het inwonertal van Drachten en daarmee de
Smallingerlandse bevolking snel omhoog.
Zelfs in de
jaren 50, 60, 70 en 80 van de vorige eeuw was Smallingerland de snelst
groeiende gemeente van Nederland.
Op 1 april 2016
woonden er 55.494 mensen in onze gemeente. (Bron: CBS en Wikipedia –
Smallingerland).
Wijkindeling
Smallingerland 1856 of 1857
Dragten,
wordt
verdeeld in de volgende twaalf wijken, te weten:
Wijk
A, bevattende alle woningen in den omtrek, die bepaald wordt ten noorden door
de vaart, voor zoo ver die loopt van de Dreid oostwaarts tot aan de brug in het
gebuurte, en ten westen van de dubbele Straat en den Straatweg zuidwaarts tot
aan de Gemeente Scheiding.
Wijk
B, bevattende alle woningen in den omtrek waarvan de westzijde bepaald wordt
door den Zuider-Straatweg en de dubbele Straat, van de gemeente Scheiding
noordwaarts tot aan de brug, en de noordzijde door de vaart van de brug
oostwaarts tot aan de kerkstraat, met in begrip van de huizen aan de westzijde
van de kerkstraat.
Wijk
C, bevattende alle woningen aan de zuidzijde van de vaart in het gebuurte van
de kerkstraat oostwaarts tot aan de dwarsvaart, met in begrip van de huizen aan
de oostzijde van de kerkstraat.
Wijk
D, bevattende alle woningen langs de beide zijden der Zuider-dwarsvaart en het
Ureterper vallaat tot aan de laatste nummer van Zuider-dragten.
Wijk E, bevattende alle woningen in den omtrek, die bepaald
wordt ten Zuiden door de vaart, van de Dreid, oostwaarts tot aan de brug, en
ten oosten door de straat in de Snakkerburen en vervolgens langs en nevens de
beide zijden van den Straatweg tot aan het einde van het dorpsvoetpad.
Wijk F, bevattende alle woningen van het dorps voetpad
langs en nevens beide zijden van den Straatweg, van het dorpsvoetpad tot aan de
Luitenantslaan en aan weerszijden van de Folgeralaan van den Straatweg tot de
dwarsvaart.
Wijk
G, bevattende alle woningen te Rottevalle onder Noorder-dragten.
Wijk
H, bevattende alle woningen in de Dragtster-Compagnie en langs en nevens den
Zuidkant van de Folgeralaan tot aan de dwarsvaart.
Wijk
I, bevattende alle woningen, langs en nevens
de beide zijden van de dwarsvaart van de verste- tot de Zandige wijk.
Wijk K, bevattende alle woningen, langs
en nevens de beide zijden van de dwarsvaart, van de Zandige wijk tot de
Hellingswijk.
Wijk L, bevattende alle woningen langs en nevens de beide
zijden van de dwarsvaart, van de Hellingswijk tot de hoofdvaart en langs den
noordkant van de vaart in het gebuurte, van de dwarsvaart westwaarts tot aan
het vallaat.
Wijk M, bevattende alle woningen langs den noordkant van de
vaart in het gebuurte, van de draai bij het vallaat westwaarts tot aan de brug
en vervolgens langs de Oostzijde der Snakkerburen noordwaarts tot aan de
houtlaan.
Opeinde,
wordt verdeeld in de volgende drie wijken, te weten:
Wijk A, bevattende alles wat gelegen is
tusschen de grenzen van Nijega, Dragten en den zuidkant van den Lijkweg.
Wijk
B, bevattende alles wat gelegen is tusschen de grenzen van Nijega,
Tietjerksteradeel, Dragten, den noordkant van den Lijkweg, den westkant van de
regte rigting van de Opeindervaart door de Leijen.
Wijk
C, bevattende alles wat gelegen is tusschen de grenzen van Tietjerksteradeel,
Dragten, Achtkarpelen, de Leidijk en den westkant van de regte rigting van de
Opeindervaart door de Leijen.
Oudega,
wordt verdeeld in de volgende drie wijken, te weten:
Wijk
A, bevattende het gedeelte van Oudega, voor zoo verre gelegen onder de
Kadastrale Sectie A van de Gemeente Oudega.
Wijk B, bevattende het gedeelte van Oudega voor zoo verre
gelegen onder de Kadastrale Sectie B, van de Gemeente Oudega.
Wijk C, bevattende de
Kadastrale Secties C en D, van de Gemeente Oudega.
Klaas J. Bekkema
© april 2017/mei 2021
Geschiedenis van de Smallingerlandse dorpen.
Inleiding.
Hier wordt de geschiedenis van de veertien Smallingerlandse dorpen beschreven. Voor de kaarten uit 1848 is de Eekhoff kaart gebruikt. Die kaart geeft heel veel info, zoals de voormalige dorpsgrenzen. Die heb ik hiervoor gebruikt en met rood aangegeven. De tegenwoordige dorpsgrenzen hebben als ondergrond de topografische kaart uit 2000 en de gegevens hierover zijn verstrekt door de heer Charles van den Berghe, ambtenaar bij de gemeente Smallingerland. Op deze plaats wil ik hem hartelijk dank zeggen voor de benodigde info. Ook hier zijn de grenzen met rood aangegeven. Voor zover de dorpen een wapen en vlag hebben, is dat hier ook opgenomen. In de loop van de tijd wordt hier steeds meer info toegevoegd.
Natuurlijk kost het veel tijd om alle gegevens te vergaren en dan voor mijn website te gaan gebruiken.
Klaas J. Bekkema
© maart 2013/april 2015.
Gemeente wapen van Smallingerland.
"Van zilver beladen met vijf groene bomen op een grasgrond van hetzelfde, waarlangs een rood hert springt.
Het schild gedekt met een kroon van goud van driebladeren en twee maal drie parels,
de hoofdband bezet met drie rode ruitvormige en daartussen twee groene ovale edelstenen."
Het hert in het wapen heeft soms een gewei en soms niet. Beide zijn goed.
De vlag van de gemeente Smallingerland.
De dorpen en buurtschappen hebben alle hun gemeenschappelijk geschiedenis met de gemeente Smallingerland. In de voorgeschiedenis hebben we dat al e.e.a. behandeld. Hier ga ik dat per dorp en enige buurtschappen verder uiteenzetten.
De gemeente (grietenij) bestaat thans uit veertien dorpen, eertijds waren dat er zeven. In 1851 werden de grietenijen opgeheven in Fryslân. Daarvoor in de plaats kwamen de gemeenten. De laatste grietman werd de eerste burgemeester. Het begrip Grietenij kennen we ook in de provincie Groningen. Pas in 1811 werden daar de grietenijen opgesplitst in meerdere gemeenten. De rest van Nederland kende het begrip van gemeenten al eeuwen.
T.z.t. plaats ik hier een lijst van grietmannen en burgemeesters van Smallingerland.
De vlag van Boornbergum, is dezelde als die van Kortehemmen.
Zie hier boven.
Dorpswapen van Boornbergum.
Omschrijving van het dorpswapen en de dorpsvlag van Boornbergum:
Wapen dield: I yn grien in goudenpunt oprizend út de skyldfoet, fan boppen beselskippe fan in gouden rogge-ier; II weagjend trochsnien fan swart en goud, mei oer alleshinne in toerkrús mei in hoanne en op de dwersbalke op de úteinen in leelje mei ôfsniene foet, pleatst op in bal op in punt, oprizend út de skyldfoet, fan it ien yn it oar.
De Boarn, dêr't it doarp nei neamd is, is ferdwûn. Alinne yn de rin fan de Leppedyk is noch eat te sjen fan de kronkeljende stream. Der leit noch brede sleat njonken It Mear (in midsieuske dyk) dêr't it oerstallige wetter troch ôffierd wurdt.
De 'berch' is de sânrêch, dêr't it doarp op leit, symbolisearre troch de gouden punt yn de rjochterskyldhelte. It doarp kin men ferdiele yn in eastlik sângebiet (goud yn it wapen) en in westlik feangebiet (swart yn it wapen). Op de sângrûn waard rogge ferboud. De rogge-ier wol dat oanjaan. Der stie eartiids in "Rochmole" op é grins fan Boarnburgum en Koartehimmen tichte by de Gealeane. It meast eigene is wol it bysûndere toerkrús mei op de úteinen fan de dwersbalke twa leeljes mei ôfsniene foet. De midsieuske toer, út de 12de ieu, wie yn de nacht fan 6 op 7 desimber 1733 ynstoart. Yn 1734 is in nije tsjerke boud en heechstwierskynlik is doe it âlde toerkrús wer brûkt. De leelje is in symboal fan Marije, de mem fan Jezus. De toerspits mei it krús stiet yn de lofterhelte fan it wapen. De weagjende dieling is de oantsjutting fan de ferdwûne Boarn.
Untwerp wapen en flagge: J.C. Terluin; lid F.R.f.H., yn oparbeidzjen mei Doarpsbelang.
Geregistreerd in: Genealogysk Jierboek 2013, blz. 307.
Flagge: fjouwer banen fan read, giel, grien, giel en read; de boppeste en ûnderste reade baan toskfoarmich, mei fiif tosken dy't nei de midden fan de flagge wize; begjinnend op 1/10 fan de flaggehichten en de punten op 1/4 flaggehichte; yn é midden fan de flagge in weagjende griene baan fan 1/5 flaggehichte, dy't fan de broekside ôf op 1/6 flaggelingte ûnderbrutsen is oer in lingte fan 1/3 flaggelingte; yn it ûnderbrutsen diel in griene leelje.
Om't beide doarpen gearwurkje yn Doarpsbelang, woenen hja in mienskiplike flagge hawwe. Beide doarpen binne streekdoarpen. De read-toske boppe- en ûnderkant fan de flagge wolle dat oantsjutte. It giel is de sângrûn dêr't beide doarpen op lizze, foar Koartehimmen is de weagjende griene balke de Drait en foar Boarnburgum is dat de ferdwûne Boarn. De griene leelje wol it natuergebiet yn it westen oanjaan.
Untwerp wapen en flagge: J.C. Terluin; lid F.R.f.H., yn oparbeidzjen mei Doarpsbelang.
Geregistreerd in: Genealogysk Jierboek 2013, blz. 309.
Torenspits Nederlands Hervormde kerk Boornbergum.
Dorpsgebied van Boornbergum.
Op het dorpsgebied van Boornbergum zijn later de 'nieuwe' dorpen De Wilgen, Smalle Ee, De Veenhoop en Goëngahuizen ontstaan in de 20ste eeuw. De eerste twee zijn al oude dorpen of buurtschappen die onder de moederkerk van Boornbergum vielen. De laatste twee zijn eigenlijk nog heel jonge dorpen. Over hun eigen geschiedenis kunt u terecht bij hun hoofdstuk.
Voormalige parochie van Boornbergum, komt overeen met het oude dorpsgebied.
Bron: Hisgis.
Het oude dorpsgebied van Boornbergum.
Eekhoff kaart 1848.
Toen
in de middeleeuwen de Friese grietenenijen ontstonden en hun
eigen rechtsgebied kregen met hun oude grenzen die tot 1984 bleven
gehandhaafd, ontstonden er ook kerken. In Smallingerland hadden we
vanouds zeven dorpen met hun eigen kerk: Oudega, Nijega, Opeinde,
Noorder Drachten, Zuider Drachten, Kortehemmen en Boornbergum. Een dorp
kreeg een kerk als de inwoners in staat waren om een pastoor te
onderhouden. In eerste instantie behoorde een dorpsgebied bij een
kerk, als men nog de klokslag kon horen. Maar u zult zien dat
dat niet in Smallingerland van toepassing is. Vergelijk de
dorpsgrenzen van Oudega en Nijega. De grens van Nijega ligt tegen de
klokslag van Oudega aan. Sinds de middeleuwen ontstonden ook de Roms
Katholieke parochies. In 1580 vervielen ze, maar het dorpsgebied dat
overeen kwam met de parochie bleef wel bestaan.
Het tegenwoordige dorpsgebied van Boornbergum (2011).
Topografische kaart 2000.
Hier komen gegevens over de geschiedenis van Boornbergum.
Buitenstvallaat - Bûtenstfallat.
Buitenstvallaat is ontstaan toen in 1641 Passchier Hendricks Bolleman een contract sloot met de inwoners van Noorder- en Zuider Drachten tot het graven van de Drachtster Vaart. Deze vaart begon bij De Drait. De vaart werd aanvankelijk in oostelijke richting gegraven.
Om het verloop van het water van het hoogste gelegen punt naar de laagst gelegen punt te regulieren werden een aantal verlaten (vallaten) gemaakt. Buitenstvallaat is mijn geboorteplaats, mijn vader had daar een kalkoven.
Ook is Buitenstvallaat bekend om zijn skûtsjes, die door de familie Van der Werff werden gebouwd. Een aantal hiervan zeilen bij het skûtsjesilen. Ook door de familie Roorda gebouwde skûtsjes zeilen bij het skûtsjesilen.
De werf van Buitenstvallaat dateert al uit het begin van de 18de eeuw. De eerste scheepsbouwers behoorden tot het geslacht van Roorda, die later een werf hadden aan het Moleneind in Drachten. Halverwege de 19de eeuw kwamen de familie Van der Werff op deze scheepswerf van Buitenstvallaat terecht.
Ook zal ik aandacht besteden aan de Kalkovens op het Buitenstvallaat, waar ik ben geboren.
Later voeg ik hier nog meer aan toe.
De vlag en het wapen van De Tike.
Omschrijving van het dorpswapen en de dorpsvlag van De Tike:
Wapen: read, mei in griene skyldfoet; yn it read trije
punten, ferhege oprizend út de skyldfoet, de punten boppe beselskippe
fan in ploech, alles fan sulver; de skyldfoet belein mei in sulveren
pompeblêd.
De Tike hat lang ien fan de buorskippen fan Nyegea west, lizzend op de heide. Sûnt 1952 is it doarp selstannich. De minsken dy't hjir op de heide wennen wienen earm en wennen meastentiids yn plaggehutten. Yn de 20ste ieu is de heide ûntgûn en kamen der boerespultsjes.
De gegevens binne de basis fan it wapenûntwerp foar De Tike. De sulveren punten steane foar de ienfâldige plaggehutten op de heide (read). De sulveren ploech steane foar de ûntginning fan de heide, dêr't it lânskip troch feroare yn in greidelânskip, de griene skyldfoet. It sulveren pompeblêd stiet foar de mar De Leijen, dêr't it doarp by leit.
Yn de flagge is deslde symboalyk brûkt. De punten binne no read , om oan te jaan dat de huzen no fan stien binne. It sulveren ploechizer hat deslde betsjutting as de ploech yn it wapen.
Untwerp wapen en flagge: J.C. Terluin; lid F.R.f.H..
Geregistreerd in: Genealogysk Jierboek 2014, blz. 300 en 301.
Flagge: Twa banen grien en wyt; yn de griene baan oan de stokside in sulveren ploechizer; yn de wite baan trije reade punten, de basis begjinnende op 1/10 flaggehichte fan de ûnderkant fan de flagge en de punten einigjende op 1/10 flaggehichte fan de griene baan.
Untwerp wapen en flagge: J.C. Terluin; lid F.R.f.H..
Geregistreerd in: Genealogysk Jierboek 2014, blz. 300 en 301.
Dorpsgebied van De Tike.
Het tegenwoordige dorpsgebied van De Tike (2011).
Topografische kaart 2000.
Hier komen gegevens over de geschiedenis van De Tike.
Dorpsgebied van De Veenhoop.
Het tegenwoordige dorpsgebied van De Veenhoop (2011).
Topografische kaart 2000.
Hier komen gegevens over de geschiedenis De Veenhoop.
De vlag van De Wilgen, is dezelde als die van Smalle Ee.
Zie hierboven.
Dorpswapen van De Wilgen, is dezelfde als die van Smalle Ee.
Omschrijving van het dorpswapen en de dorpsvlag van De Wilgen en Smalle Ee:
Wapen: trochsnien: A. yn blau in gouden spitskrús; B. yn goud trije beammen op in grûn, alles fan grien.
Flagge: Twa likense hege banen fan blau en grien, mei oer alles hinne in giel krús mei in earmdikte lyk as oan 1/3 flaggehichte, de earm nei de flechtside ta healweis ynsnuorre troch twa inoar leadrjocht krúsende diellinen, de ien lofts skean, de oare rjochts skean.
Taljochting: it wapen is trochsnien om 't wapen is fan twa doarpen Smelle Ie en De Wylgen. Yn it boppeste diel stiet it krús sintraal as symboal fan it eardere kleaster te Smelle Ie. De punten fan it krús tsjutte op de skâns, dy't hjir yn de 'e 16de ieu boud is foar de Spaanske ynfallen út Grinzerlân wei. De foarm fan de skâns en it krús binne ferwurke ta in spitskrús. It blau tsjut op it wetter fan de Smelle Ie en it goud op de sângrûn.
It ûnderste diel fan it wapen mei de trije beammen ferwiist nei De Wylgen. Trije, om 't de meartalsfoarm fan de namme fan it doarp oan te jaan en de gearwurking tuskken Smelle Ie, De Wylgen en Bûtenstfallaat.
De beammen binne ek in soarte fan streeksymboal en it teken fan rjochtspraak. Yn Smelle Ie hat fanôf de Midsieuwen oant midden fan de 17de ieu it gritenijgerjocht holden.
It wapen is yn dit gefal ôflaat fan de flagge.
It wapen waard publisearre yn de Drachtster Courant fan 30 July 2004.
Untwerp flagge: frou L. Degener, Smelle Ie.
Untwerp wapen: J.C. Terluin, lid F.R.f.H..
Geregistreerd in: Genealogysk Jierboek 2007, blz. 195 en 196.
Dorpsgebied van De Wilgen.
Het tegenwoordige dorpsgebied van De Wilgen (2011).
Topografische kaart 2000.
Hier komen gegevens over de geschiedenis van De Wilgen.
De vlag en het wapen van Drachten.
Omschrijving van het dorpswapen en de dorpsvlag van de Vlecke Drachten:
Wapen: Lykas bekend is fiert Drachten in wapen fan sulver mei trije swarte turven deryn, pleatst twa-ien. In ienfâldich wapen dat dúdlik wiist op it feantsjen.
Yn goede tiden waard de Nederlânske-Herfoarme tsjerke boud (1743) mei op 'e toer in moaie wynwizer: trije turven mei in kroane derop en by elkoar holden troch in bânmotyf yn "régence"-styl.
De praktyk hat útwiisd dat Drachten graach pronket mei de wynwizer fan 'e tsjerke; op ferskate ôfbyldings is dy werom te finen.
Flagge: Op fersyk fan de stifting "It Drachtster skûtsje: De Twee Gebroeders" is der in flagge makke foar de flekke Drachten, yn ferbân mei de iepening fan de schouwburg De Lawei. De stifting hie al in rûge skets makke mei de wynwizer deryn. De Fryske Rie foar Heraldyk hat it idee mei beide hannen oanpakt en hat dat ferwurke yn de flagge. Dy kin no sa omskreaun wurde:
Twa likelange banen: de boppeste read mei dêrop de giele wynwizer fan de Herfoarme Tsjerke, te witten trije turven mei in kroan fan trije fleurons en twa pearels, by elkoar bûn troch bannen yn régence-styl; de ûnderste besteande út sân likehege banen fan wyt en swart ensafh..
Sa is besocht op in evenredige wize Drachten út te byldzjen: in fleurige flekke, ûntstien út de ferfeaning.
Geregistreerd in: Genealogysk Jierboekje 1986, blz. 117.
Dorpsgebieden van Noorder- en Zuider Drachten.
Voormalige parochie van Noorder Drachten, komt overeen met het oude dorpsgebied.
Bron: Hisgis.
Voormalige parochie van Zuider Drachten, komt overeen met het oude dorpsgebied.
Bron: Hisgis.
Drachten in 1840.
Uit boek Van Blom.
Het dorpsgebied van Drachten, toen het nog een geheel was.
Eekhoff kaart 1848.
Op het dorpsgebied van (Noorder) Drachten ontstonden in de 20ste eeuw de 'nieuwe' dorpen Rottevalle (gedeelte), Houtigehage en Drachtster Compagnie.
Het tegenwoordige dorpsgebied van Drachten (2011).
Topografische kaart 2000.
Noorder Drachten - Noarder Drachten.
Het oude dorpsgebied van Noorder Drachten.
Eekhoff kaart 1848.
Toen in 1641 een kontrakt werd gesloten tot het graven van de Drachtster vaart door Passchier Bolleman c.s. veranderde ook de dorpsgrens tussen Noorder en Zuider Drachten.
De grens zou na 1641 de vaart worden. Die vaart ligt daar niet zo maar. Als we de geologische kaart van Smallingerland bekijken, dan zien we dat daar een oud stroomdal van een voormalige rivier lag. Deze raakte vol met veen tijdens de veengroei, zie de geologische bijdrage. Als we het Beneficiaal boek uit 1543 en de gegevens uit het Nedergerecht van Smallingerland van voor 1641 goed bestuderen, kunnen we veel gewaar worden van de voormalige grens tussen de beide dorpen.
Voor Zuider Drachten lag die noordelijker. In 1989 heb ik een lezing gegeven over de vroegste geschiedenis van Smallingerland in het voormalige Bleekerhûs museum in Drachten. Thans is dat het museum van Smallingerland en is op een andere plaats gekomen. Het vroegere museum was gehuisvest in het oude gemeentehuis van onze gemeente. Thans is dat een restaurant geworden.
Terugkomend op de oude grens van de dorpen Noorder en Zuider Drachten zien we dat er e.e.a. is veranderd in het nadeel van de laatst genoemde. Voor de lezing in 1989 en de daarmee samengaande tentoonstelling heb ik een aantal kaarten gemaakt. Die zal ik later opnemen op deze website.
De grens lag meer naar het noorden ten opzichte van Zuider Drachten, zoals we reeds hebben besproken. Voor 1641 lag de grens van de dorpen bij de uitmonding van de Drait (Zuider Dracht) en liep ongeveer evenredig oostelijk naar de Hogeweg om vervolgens ongeveer langs de tegenwoordige Houtlaan naar het latere Ureterper Vallaat te lopen.
Zuider Drachten verloor een aanzienlijk deel van zijn dorpsgebied aan zijn noorderbuur.
Zuider Drachten - Súder Drachten.
Het oude dorpsgebied van Zuider Drachten.
Eekhoff kaart 1848.
Bij de oude kerkhoven van de voormalige kerken van
Noorder- en Zuider Drachten kwamen oude grafzerken te voorschijn. Waar
thans de Rabobank aan de Gauke Boelensstraat staat, had Jongstra tot
ongeveer 1970 een tuinderij. Hij had een bloemenzaak, die later
werd verplaatst naar het begin van het Moleneind N.Z., waar nu ongeveer
de Limburge vlaaiwinkel staat. Tijdens het bouwrijp maken van het
terrein na het verdwijnen van de tuinderij, werden een aantal
grafzerken gevonden. Omdat ik wel ongeveer de Drachtsters kan plaatsen
in de tijd en ook waar ze woonden in de Zuider- of Noorder Drachten kan
ik veel bepalen. In de jaren 80 van de vorige eeuw heeft wijlen Hendrik
Zwart een lijst gemaakt van die bewaarde grafzerken. Deze zerken
bevinden zich thans op de opslag van Openbare Werken van de gemeente
Smallingerland aan de Tussendiepen in Drachten. Hier volgt de lijst.
Het komt heel vaak voor dat grafzerken elders werd gebruikt voor paden
e.d..
Klaas J. Bekkema
© april 2017/mei 2021.
De vlag en het wapen van Drachtster Compagnie.
Omschrijving van het dorpswapen en de dorpsvlag van Drachtster Compagnie.
Wapen: loftsskeane fan blau en sulver: b. op 'en nij loftsskeane fan sulver en blau, it sulver belein mei trije reade lizzende blokken; in frijkertier, weagjend loftsskeane trochsnien fan read en goud, yn de foarm fan twa ôfkearde klaverblêden fan it iene yn it oare, útgeande fan de dielingsline.
Flagge: fan blau mei in wite lofterskeanbalke, mei in dikte fan 1/2 flaggelingte; de balke begjinnend yn de broekhoeke en op 2/3 flaggelingte de boppeside fan de flagge reitsjend; de skeanbalke belein mei trije reade lizzende blokken; elts blok fan 1/6 flaggehichte en 1/4 flaggelingte, it boppeste en it ûnderste blok op 1/12 flaggehichte fan de boppe- en ûnderkant fan de flagge pleatst en op in ûnderlinge ôfstân fan 1/6 flaggehichte; yn de broektop in fjouwerkant mei siden gelyk oan 1/2 flaggehichte en weagjend loftstskean trochsnien fan read en giel mei twa ôfkearde klaverblêden fan it iene yn it oare, útgeande fan de dielingsline.
Taljochting: De Kompenije is in heechfeankoloanje, heaks op de dwersfeart fan Drachten waarden wiken groeven; de âldste lizze yn de rjochting east-noard-east west-súd-west.
It fean waard fan de 17de oant de 19de ieu neffens in fêst plan ôfgroeven. Dat plan wie makke troch de eigners, dy't harren yn in kompany feriene hienen. Yn it wapen en yn de flagge wurde de wiken foarsteld troch de sulveren wite skeanbalke yn blau. Yn dy balke binne trije turven opnommen om de feanterij oan te jaan. Dit wie de saneamde lange turf, dy't brún fan kleur wie. Om 't brún yn de heraldyk eins net brûkt wurdt, is foar de tichtstby lizzende kleur read keazen. Tagelyk is dat de kleur fan de heide op it heechfean.
Nei de ferfeaning waard de boppeste laach fan it fean fermongen mei de ûnderlizzende laach sân en liem, sadat der in fruchtbere grûn ûntstie dy't gaadlik wie foar de lânbou.
It mei-inoar oparbeidzjen fan de kompanjons en de lettere boeren yn de koöperaasjes wurdt werjûn troch it frijkertier fan read en goud. De klaver is yn de Fryske heraldyk symboal foar greiden en feehâlderij. It goud ferwiist nei de sângrûn en it read nei de heide fan eartiids.
De flagge is in kopy fan it wapen en wiist dêrmei himsels.
Untwerp: Jelle C. Terluin, lid F.R.f.H..
Geregistreerd in: Genealogysk Jierboek 2002, blz. 220 en 221.
Dorpsgebied van Drachtster Compagnie.
Het tegenwoordige dorpsgebied van Drachtster Compagnie (2011).
Topografische kaart 2000.
Hier komen gegevens over de geschiedenis van Drachtster Compagnie.
Egbertsgaasten - Eibertsgeasten.
Egbertsgaasten is een heel oud buurtschap dat onder Nijega valt. Op de kaart van 1667 werd het al aangegeven. Zie ook bij steentijd opgraving van Egbertsgaasten.
Later komt hier meer van.
De vlag en het wapen van Goëngahuizen.
Omschrijving van het dorpswapen en de dorpsvlag van Goëngahuizen:
Wapen: hoekich trochsnien fan trije hoeken; A. yn blau in gouden ferbrede hoekige dwersbalke mei trije hoeken, belein mei trije ljippen fan natuerlike kleur; B. yn grien in sulveren spinnekopsmûne.
Flagge: trije banen blau, giel en grien; de giele baan hoekich mei trije hoeken en in hichte fan 1/3 flaggehichte en belein mei trije reade pompeblêden; de giele baan begjinnend op 1/6 en de blaue baan op 7/12 fan de flaggehichte.
Goaiïngahuzen leit yn it uterste westen fan de gemeente Smellingerlân en hat yn 1955 de doarpssatus krigen. It hat gjin doarpskom of in tsjerke mei tsjerkhof, it is in doarp mei fersprate buorkerijen en wenningen.
De Goaiïngahustersleat leit tusken de Modderige Bol en de Kromme Ie. Lân en wetter binne wichtich foar it doarp, it is in agraryske mienskip.
De greiden binne in dorado foar greidefûgels, dêr't de ljip wol de wichtichste fan is. As ferwizing dêrnei binne trije ljippen op de balke pleatst.
De kleuren foar it wapen en de flagge wienen al gau fûn, se ferwize nei de omjouwing, grien foar it gers, goed foar it hea en de blau foar it wetter. De hoekige balke ferwiist nei de kearslûzen dy't yn de Goaiïngahustersleat en de Modderige Bol sitte.
Yn it grien is ien fan de trije spinnekopsmûnen ofbylde dy't hjir yn de omkriten steane, bygelyks by de Modderige Bol.
De flagge hat in gelikense ferdieling krigen as it wapen. De trije dielen jouwe it wetter, it natuer- en kultuergebiet oan. De pompeblêden bringe nochris ekstra de wetterrike omjouwing yn it sin.
Mei it registrearjen fan it wapen en flagge fan Goaiïgahuzen binne no alle doarpen fan Smellingerlân foarsjoen fan in eigen wapen en flagge.
Geregistreerd in: Genealogysk Jierboek 2016, blz. 272 en 273.
Dorpsgebied van Goëngahuizen.
Het tegenwoordige dorpsgebied van Goëngahuizen (2011).
Topografische kaart 2000.
Hier komen gegevens over de geschiedenis van Goëngahuizen.
De vlag en het wapen van Houtigehage.
Omschrijving van het dorpswapen en de dorpsvlag van Houtigehage:
Wapen: trochsnien fan goud en read, oer alles hinne in útskuorde ikebeam mei fiif tûken, alle tûken mei trije blêden en toppe fan in ikel, de middelste tûke fan twa ikels; fan grien yn it goud en fan goud yn it read; de stam beselskippe fan twa takearde ôfsniene skieppekoppen fan sulver; in skyldrâne trochsnien fan grien en goud.
Flagge: in reade hys fan 7/15 flaggehichte en in giele flecht, oan de boppe-, broek- en ûnderkant in râne fan 1/7 flaggehichte, fan giel om it read en fan grien ûnder en boppe it giel; yn de reade hys, yn it midden in ôfsniene wite skieppekop.
Taljochting: neffens de ensyklopedy fan Fryslân is de betsjutting fan Houtigehage: Hage = smelle streek lân tusken de ferfeanings, hout wiist op de begroeiïng.
It doarp leit yn de gemeente Smellingerlân en hat twa buorskippen: Luchtenveld en Vianen, en is ien fan de saneamde heide doarpen. It ûntwerp foar wapen en flagge binne op dy feiten basearre. De twadieling is in ferwizing nei de beide buorskippen dêr't it doarp út bestiet. De smelle streek lân wurdt ferbylde troch de skyldseame en de begroeiïng troch de ikebeam. It grien ferwiist nei de greiden en it giel nei de sângrûn.
Untwerp: Jelle C. Terluin, lid F.R.f.H..
Geregistreerd in: Genealogysk Jierboek 2001, blz.204 en 205.
Dorpsgebied van Houtigehage.
Het tegenwoordige dorpsgebied van Houtigehage (2011).
Topografische kaart 2000.
Hier komen gegevens over de geschiedenis van Houtigehage.
De Kletten.
Hier komt informatie over het buurtschap De Kletten onder Opeinde.
Zie bij Boornbergum.
De vlag van Kortehemmen, is dezelde als die van Boornbergum.
Dorpswapen van Kortehemmen.
Omschrijving van het dorpswapen en de dorpsvlag van Kortehemmen:
Wapen: yn grien in gouden maiskolf, lofts en rjochts beselskippe fan in gouden peal; in weage skyldhaad fan read, belein mei in sulveren kearûb-ingelkopke tusken twa wjukken.
Koartehimmen hat twa kearnen: de Boerestreek en de Sânbuorren. De twa gouden peallen wize dêr op. De tsjerke is tige âld, út de twadde helte fan de 13de ieu. Yn de súdmuorre sit in kearûb-ingelkopke tusken twa wjukken fan natuerstien. Eartiids waard der rogge op de boulannen ferboud, mar hjoed-de-dei is dat mais.
De maiskolf yn it wapen is dêr it symboal fan. Der leit in protte bosk en greide om it doarp hinne. De griene kleur fan it wapen docht dêroan tinken, wylst de reade kleur fan it skyldhaad de bebouwing symboalisearret. De weage dieling fan it skyldhaad is de Drait, dy't by it doarp lâns streamt.
Untwerp wapen en flagge: J.C. Terluin; lid F.R.f.H., yn oparbeidzjen mei Doarpsbelang.
Geregistreerd in: Genealogysk Jierboek 2013, blz. 308.
Zie voor de vlag bij Boornbergum.
Dorpsgebied van Kortehemmen.
Voormalige parochie van Kortehemmen, komt overeen met het oude dorpsgebied.
Bron: Hisgis.
Het oude dorpsgebied van Kortehemmen.
Eekhoff kaart 1848.
Het tegenwoordige dorpsgebied van Kortehemmen (2011).
Topografische kaart 2000.
Hier komen gegevens over de geschiedenis van Kortehemmen.
Middelburen - Middelbuorren.
Middelburen is een heel oud buurtschap tussen Nijega en Oudega op het dorpsgebied van Nijega. Een aantal jaren geleden werden er witte buurtschap borden geplaatst. Al op de kaarten van 1667 werd het buurtschap vermeld.
Middelgaast - Middelgeast.
Hier komt informatie over Middelgeast, een buurtschap onder Boornbergum.
De vlag en het wapen van Nijega.
Omschrijving van het dorpswapen en de dorpsvlag van Nijega:
Wapen: yn fjouweren: I en IV fan swart, II en III fan grien; oer de dielingslinen in gouden krús, belein mei in ferkoarte read krús; it gouden krús yn it earste kertier beselskippe fan in gouden achtpuntige stjer en yn it twadde kertier fan in gouden útskuorde ikebeam.
Flagge: yn fjouweren fan swart en grien; oer de dielingslinen in giel krús, wêrfan 't de earms in dikte hawwe fan 1/5 flaggehichte; it giele krús belein mei in ferkoarte read krús, wêrfan 't de earms in dikte hawwe fan 1/50 flaggehichte en in totale hichte en breedte fan 2/5 flaggehichte; yn de broektop yn 'e midden in giele achtpuntige stjer.
Taljochting: it wapen Nyegea is basearre op de lizzing fan it doarp. It krús jout de wegen oan en is fan goud om de sângrûn oan te jaan. De kleuren fan de kertieren foarmje in ferwizing nei it eardere grûngebrûk: swart foar it fean en grien foar de greiden.
It ferkoarte reade krús stiet foar de bebouwing en it plak fan de tsjerke, dy stiet op de krúsing fan de wegen by Nyegeasterhoeke.
De achtpuntige stjer ferwiist nei de eardere buorskippen: Eibertsgeasten, Stienkampen, de Nyegeaster Fennen, de Hege Wei (= Middelbuorren), de Wieren, de Westerein en De Tike.
De ikebeam yn it twadde kertier foarmet in ferwizing nei de rykdom oan beammen yn dizze kontreien, mar kin ek sjoen wurde as symboal foar de Fryske Wâlden dêr't it doarp yn leit.
De flagge is fan it wapen ôflaat, allinne is de beam derút helle.
Untwerp: Jelle C. Terluin; lid F.R.f.H.
Geregistreerd in: Genealogysk Jierboek 2002, blz. 226 en 227.
Dorpsgebied van Nijega.
Voormalige parochie van Nijega, komt overeen met het oude dorpsgebied.
Bron: Hisgis.
Het oude dorpsgebied van Nijega.
Eekhoff kaart 1848.
Het tegenwoordige dorpsgebied van Nijega (2011).
Topografische kaart 2000.
Hier komen gegevens over de geschiedenis van Nijega.
De vlag en het wapen van Opeinde.
Omschrijving van het dorpswapen en de dorpsvlag van Opeinde:
Wapen: trochsnien: A. blok fan sulver en swart fan 7 rigen fan 5 lizzende blokjes; B. fan goud; oer alles hinne in krús, skean yn fjouweren dield fan blau en read, it krús rjochtsûnder beselskippe fan in omkeard skeanlofts pleatste griene klaver oan in tûkje, en loftsûnder fan in omkeard skean pleatste griene klaver oan in tûkje.
Flagge: yn fjouweren dield oer 1/3 fan de flaggelingte fan giel, mei in wite broektop; oer alles hinne in krús mei in earmdikte fan 1/6 flaggehichte, skean yn fjouweren dield fan blau en read, it krús yn de broektop beselskippe fan in swarte turf, mei in lingte fan 1/5 flaggelingte en in hichte fan 1/6 flaggehichte, en yn de broekhoeke fan in griene klaver oan in tûkje.
Taljochting: it wapen is basearre op de geografyske tastân; in streekkdoarp oan in haadwei, rinnende fan west nei east, krúst troch it Peinder kanaal, rinnende fan noard nei súd.
Dy krúsing wurdt symbolisearre troch it krús fan blau (it wetter) en read (de dyk). De skeane dieling yn it midden fan it krús symbolisearret de brêge en ek dat de wei en it kanaal beide like wichtich binne.
Yn de boppeste helte fan it wapen is in ferwizing nei de âlde feangebieten (Swartfean) opnommen. Dat fean lei oarspronkelik noardlik en eastlik fan it doarp. Yn de ûnderste helte binne twa klavers opnommen as symboal foar de agraryske omjouwing. De klavers hawwe in tûkje as ferwizing nei de klavers yn it âlde wapen fan de Burmania's, dy't hjir in ûntginning hienen. De namme Burmania is noch werom te finen yn de Burmaniasleat (earder feart), op de grins mei De Folgeren ûnder Noarder Drachten.
De skeane pleatsing fan de klavers hat gjin oar doel, as sa folle as mooglik ûnderskied te meitsjen mei de oare doarpswapens mei klavers deryn. It metaal goud ferwiist nei it (dek)sân, dat ûnder it fean lei.
Untwerp: Rudolf J. Boersma en Jelle C. Terluin; leden F.R.f.H.
Geregistreerd in: Genealogysk Jierboek 2011, blz. 331.
Dorpsgebied van Opeinde.
Voormalige parochie van Opeinde, komt overeen met het oude dorpsgebied.
Bron: Hisgis.
Het oude dorpsgebied van Opeinde.
Eekhoff kaart 1848.
Het tegenwoordige dorpsgebied van Opeinde (2011).
Topografische kaart 2000.
Hier komen gegevens over de geschiedenis van Opeinde.
De vlag en het wapen van Oudega.
Omschrijving van het dorpswapen en de dorpsvlag van Oudega:
Wapen: trochsnien; 1. yn goud in griene befruchte ikebeam op in grûn fan itselde; 2. yn sulver in reade oansjende hartekop.
Flagge: fjouwerendield fan goud en read op in tredde fan de broekside ôf, it foarste diel belein mei in grien skeanlizzend ikeblêd.
Aldegea wie foarhinne it haaddoarp fan de gemeente en ek de sit fan de grietmannen út it skaai fan de Van Haersma's.
Oan har wapen is de ikebeam ûntliend, dy't yn 'e flagge troch in blêd fertsjinwurdige is. De hartekop komt út it gemeentewapen en de flaggekleuren binne wer fan it doarpswapen ôflaat.
Untwerp: P. Bultsma.
Geregistreerd in: Genealogysk Jierboekje 1982, blz. 112.
Dorpsgebied van Oudega.
Voormalige parochie van Oudega, komt overeen met het oude dorpsgebied.
Bron: Hisgis.
Het oude dorpsgebied van Oudega.
Eekhoff kaart 1848.
Het tegenwoordige dorpsgebied van Oudega (2011).
Topografische kaart 2000.
Hier komen gegevens over de geschiedenis van Oudega.
De vlag en het wapen van Rottevalle.
Omschrijving van het dorpswapen en de dorpsvlag van Rottevalle:
Wapen: yn grien in sulveren punt, belein mei de doarpstsjerke, fan foaren besjoen, yn read mei in blaue toerspits en iepene fan it fjild, de tsjerke fan ûnderen beselskippe fan in griene klaver; de punt yn it grien lofts en rjochts beselskippe fan in sulveren turf; in weagjend skyldhaad fan read, belein mei twa fûstkjende hannen, elts fanút in mouwe, alles fan sulver.
It doarpsgebiet fan De Rottefalle wie eartiids ferdield oer trije gemeenten: Achtkarspelen, Smellingerlân en Tytsjerksteradiel. Sa is ek it skyld yn trijen ferdield troch de sulveren punt.
It doarp is ûntstien troch feanterij, by it plak lei it "Witveen" en yn it súden it "Zwartveen", tusken De Pein en De Rottefalle. Dat wurdt oanjûn troch de turven.
De feanterij waard troch gearwurking fan de "Compagnons" útfierd. As teken fan dy gearwurking binne yn it skyldhaad twa fûstkjende hannen ôfbylde. It read fan it it skyldhaad ferwiist nei de eardere heechfeanheide, wylst it sulver de fertsjinsten fan de feanterij werjout. Mei de weagjende ûnderkant fan it skyldhaad wurdt de Lits oantsjut, it rivierke wêrlâns de turf ôffierd waard. It wapen fan Achtkarspelen is fan sulver, belein mei in reade tsjerke mei in blau dak en mei acht tuorren mei in blaue spits op in griene grûn. Dat byld is omset nei it wapen fan De Rottefalle, dêr't de doarpstsjerke (as ien fan de acht) yn de sulveren punt pleatst is, sa as dy eartiids ek yn it diel fan it doarp stie dat yn Achtkarspelen lei.
De klaver symboalisearret de hjoeddeiske lânbou. De wapenkleuren binne ôflaat fan de wapens fan de trije gemeenten.
De flagge is krekt as it wapen yn trijen ferdield mei deselde betsjutting. De middelste baan foarmet yn de trijehoeke it sylhûet fan in hûs, dêr't de bebouwing mei oantsjut wurdt.
Under it wapen is op in read lint yn wite kapitalen de spreuk: "UT DE LITS WEI OMHEECH" opnaam.
Untwerp wapen en flagge: J.C. Terluin; lid F.R.f.H., yn oparbeidzjen mei Doarpsbelang.
Geregistreerd in: Genealogysk Jierboek 2014, blz. 298 en 299.
Flagge: trije banen fan grien, wyt en grien, de wite baan belein mei twa reade turven; in broekingstrijehoeke mei de punt op it tredde fan de flecht, de trijehoek yn trije banen wyt, read en wyt.
Wapenspreuk: op in read lint yn wite kapitalen: "UT DE LITS WEI OMHEECH."
Untwerp wapen en flagge: J.C. Terluin; lid F.R.f.H., yn oparbeidzjen mei Doarpsbelang.
Geregistreerd in: Genealogysk Jierboek 2014, blz. 298 en 299.
Dorpsgebied van Rottevalle.
Het tegenwoordige dorpsgebied van Rottevalle (2011).
Topografische kaart 2000.
Hier komen gegevens over de geschiedenis van Rottevalle.
Siteburen - Sitebuorren - Sytebuorren.
Sitebuorren viel eertijds onder Grouw in de voormalige gemeente Idaarderadeel. Al op de kaarten van 1667 werd het buurtschap genoemd. Ook de familie Sytema komt hier vandaan en bij het buurtschap ligt de Sitebuurster Ee. De Kromme Ee stroomt hierin uit.
In 1984 vond er een gemeentelijke herindeling plaats. Toen kwam Sitebuorren bij de gemeente Smallingerland, ook de Sitebuurster Ee behoort thans tot onze gemeente. Later zal ik nog gegevens over dit buurtschap toevoegen.
Zie bij De Wilgen.
De vlag van Smalle Ee, is dezelde als die van De Wilgen.
Zie bij De Wilgen.
Dorpswapen van Smalle Ee, is dezelfde als die van De Wilgen.
Zie voor de omschrijving van het dorpswapen en de doarpsvlag bij De Wilgen.
Dorpsgebied van Smalle Ee.
Het tegenwoordige dorpsgebied van Smalle Ee (2011).
Topografische kaart 2000.
Hier komen gegevens over de geschiedenis van Smalle Ee.
Ureterpervallaat - Oerterperfallaat.
Ureterpervallaat is een buurtschap dat eertijds onder twee dorpen viel, Zuider Drachten in Smallingerland en Ureterp in Opsterland. Na de gemeentelijke herindeling in 1984 werd in het geheel opgenomen door Smallingerland en Drachten. Na Buitenstvallaat en het Buurstervallaat aan De Kaden in Drachten was Ureterpervallaat het derde vallaat in de Drachtstervaart. Bij Frieschepalen, Siegerswoude, Bakkeveen en Haulerwijk lagen ook vallaten. Een vallaat is een soort sluis. Dit om het verval van hoog naar lager gedeelten gelegen water te regulieren.
Later zal ik meer toevoegen aan dit gedeelte.
Literatuur en bronnen:
© Copyright Klaas J. Bekkema:.
Foto's, kaarten en tekeningen mogen niet zonder schriftelijk toestemming van de auteur worden overgenomen en vermenigvuldigd.
Het gebruik van foto's, kaarten en tekeningen zijn met toestemming van het Fries Museum en Tresoar gebruikt voor deze website.
Bronnen: Geschiedenisboeken van Rottevalle (1985 en 2010) en Oudega (1990), hierin vindt u meer bronnen.
Verder onder meer de geschiedenisboeken van Smallingerland (1944 en 1976) en aangrenzende gemeenten.
Alsmede het boek De Leppa, een rechtshistorisch-waterstaatkundige bijdrage (1944);
Boven Boornegebied (1961) e.a. die meer het landschappelijke element beschrijven.
En het boek over Friesland in het rampjaar 1672. It jier fan de miste kânsen. (1972)
Klaas J. Bekkema © maart 2013/mei 2021.